En dan: wat is natuur nog in ons land …?
Excursie naar de Sallandse heuvelrug.
Dinsdagavond 21 en woensdag 22 maart 2006.
Voorbereid door Siebe, Betty, Emmy en Leo
Inleiding
Deze excursie wijkt qua methodiek wat af van wat we gewend zijn. Dat komt omdat naast een bezoek aan het uitgestrekte natuurgebied de Sallandse heuvelrug de in ons land zeldzame Korhoen tijdens deze excursie centraal zal staan. Juist daarvoor moeten we 's morgens rond zonsopkomst op een strategisch punt staan om mogelijk iets van het baltsen van deze prachtige vogel te horen en te zien.
De Sallandse heuvelrug.
Globaal ligt het uitgestrekte bos en heide gebied tussen Hellendoorn/Nijverdal in het noorden en Holten aan de zuidkant met een oppervlak van rond de 5000 ha.
Voor Nederlandse omstandigheden komen hier vrij grote hoogteverschillen voor die het gebied plaatselijk zelfs een buitenlands aanzien geven. Het is vooral te danken aan de voorlaatste ijstijd, waarbij een grote ijslob uit het noorden hier min of meer tot stilstand kwam..
Omdat de stuwrug voornamelijk uit grind houdende dekzandgrond bestaat is landbouwkundig gebruik hier nergens goed van de grond gekomen. Het noordelijk deel met de Haarler - en Noetslerberg bestaat voornamelijk uit heide terwijl het zuidelijke deel vrijwel geheel bedekt is met bos. Is het landschap plaatselijk on-Nederlands ook de eigendomsverhouding is bijzonder. Feitelijk wordt het gebied maar door 4 eigenaren beheerd. In het noordelijk deel zijn dat SBB en NM zuidelijk daarvan maken twee particuliere eigenaars de dienst uit. Van uit natuurbeschermingsoogpunt is het erg jammer dat het gebied door de zogenaamde Toeristenweg, die min of meer over de kam van de heuvelrug voert,wordt doorsneden. Deze weg is in de jaren 60 van de vorige eeuw voor de toeristische ontsluiting aangelegd maar wordt nu steeds meer als verbindingsweg tussen Nijverdal en Holten gebruikt. Het hoeft geen betoog dat vanuit de natuurbescherming al jaren wordt gepleit deze weg voor het autoverkeer af te sluiten maar verder dan het sluiten van de weg gedurende de avond/nacht is het nog niet gekomen. Vooral de discussies over deze Toeristenweg heeft de totstandkoming van het Nationale park Sallandse Heuvelrug jaren opgehouden.
De heidevelden.
Tijdens de excursie en de inleidingen vooraf zal den heide en het beheer daarvan centraal staan vooral ook omdat deze essentieel is voor het overleven van de kwetsbare Korhoenderpopulatie. Het zijn vooral SBB en NM die de heidevelden beheren. Al jaren is er een goed overleg over het beheer tussen deze twee eigenaars.
Omdat de bodem uit zeer grofzandige, sterk grind houdende, zandgrond bestaat is een massale vergrassing zoals we dat elders in Nederland kennen hier maar in beperkte mate voorgekomen. In de eerste helft van de vorige eeuw zijn grote oppervlaktes, net als elders in ons land bebost maar vanaf pak weg de jaren 70’tig (stormen) hebben SBB en de Stichting Huis Bergh (vorige eigenaar van het NM gedeelte) veel gedaan om het heidegebied weer uit te breiden. Daarbij moesten ware ambtelijke veldslagen worden uitgevochten om ontheffing van de Boswet te krijgen. In de beginperiode waren de grote stormen in 1972/73, daarna een verwoestende bosbrand (1985) en tot slot de biotoop verbetering voor het Korhoen die hiervoor in de strijd werden geworpen. Het resultaat is dat voor vele honderden ha. uiteindelijk ontheffing van herplant is verleend, en als klap op de vuurpijl is in het kader van het Korhoenderbeschermingsplan tot slot nog eens rond de 200 ha bosopslag gerooid kon worden met als resultaat dat hier nu een van de mooiste en grootse heidecomplexen van ons land ligt.
Vooral omdat de vergrassing hier lang niet zo om zich heen heeft gegrepen dan in de andere heide gebieden is begrazing hier tot nu toe nooit een serieuze beheersoptie geweest. Alleen in de randzone heeft NM een begrazingsobject maar dat ligt vrijwel geheel op voormalige landbouwgronden en een strook naaldhoutbos.Het beheer bestaat dan ook uit het regelmatig kleinschalig plaggen. Daarbij plagt SBB doorgaans grootschaliger dan NM. Tijdens de excursie op woensdag zullen we daar uiteraard de nodige aandacht aan schenken.
Het Korhoen
Grote bekendheid geniet de Sallandse heuvelrug, zowel binnen als buiten de natuurbescherming, als het laatste leefgebied in ons land (en feitelijk heel West Europa) van het Korhoen. Kwamen Korhoenders tot 1970 in vrijwel alle heidegebieden van ons land veelvuldig voor momenteel moeten we het doen met een 20 tal paartjes op de heuvelrug. Of het zal lukken deze uiterst kwetsbare populatie in stand te houden is zeer de vraag waar we uiteraard dinsdagavond uitvoerig aandacht aan zullen besteden. Maar nog steeds is er de mogelijkheid – ten minste als je geluk hebt – deze prachtige vogels tijdens de balts te horen en te zien. Op zijn minst een poging waard om dat met onze excursiegroep te beleven.
Natuurlijk is er de laatste 20 jaar veel onderzoek gedaan naar het gedrag van het Korhoen en het voor deze soort meest passende beheer. Bij de beheerders van SBB en NM heeft daar altijd uitdrukkelijk mee gespeeld dat maatregelen voor het Korhoen ook positief moeten zijn voor andere soorten. Het herstel en vergroten van de oppervlakte heide paste daar naadloos in immers langs die weg kon de vossenbessen/heide vegetatie fors worden vergroot en groeide ondermeer de populatie van de Nachtzwaluw en de Heidesalamander soorten die misschien politiek minder scoren maar voor natuurbeschermers nog altijd tot de toppers behoren.
Zie ook het artikel van Onno de Bruijn e.a. in het maart nummer van de De Levende Natuur van 2005: klik hier
PROGRAMMA
Dinsdag 21 maart
18.00 uur. Verzamelen in Hotel Haarlerberg te Haarle. Drankje en gezamenlijke maaltijd. Voor € 22.50 pp wordt een degelijke en smakelijke maaltijd van 4 gangen geserveerd (min of meer standaard in deze gelegenheid vegetarisch kan geregeld worden: wel even doorgeven).
19.30 uur. Inleidingen door:
Betty van Leeuwen over de Sallandse heuvelrug
Onno de Bruyn. Korhoenders en het jarenlange onderzoek van de restpopulatie in dit gebied. Onno is ornitholoog/ecoloog en werkt in deeltijd bij Natuurmonumenten Overijssel.
Emmie en Leo Oudejans. Toelichting op de excursies.
Naast een aantal technische details rond de excursies (Leo) zal Emmy ook iets vertellen over het Educatief Centrum Vecht Regge, een natuurexcursiebedrijf dat zij samen met haar oud collega uit het onderwijs in 1991 is gestart. Zij verzorgen op commerciële basis excursies op campings en ook voor Natuurmonumenten. De Sallandse heuvelrug is een van de terreinen die zij regelmatig bezoeken.
Op tijd naar bed.
Woensdag 22 maart.
06.00 uur.Vanaf ons hotel lopen onder leiding van Emmy/ Leo naar de meest gunstige punten waar de balts is waar te nemen. Als de beesten zich niet laten horen of laten zien is hopelijk een prachtige zonsopgang een doekje voor het bloeden.
Zorg uitdrukkelijk voor warme kleding, want het kan ongenadig koud zijn in de vroege ochtenduren!!!
08.00 uur Terug naar het hotel de Haarlerberg voor een warme douche en een stevig ontbijt.
10.00 uur Excursie onder leiding van Emmy over een gedeelte van de heuvelrug (vermoedelijk de Sprengenberg). Omdat het ochtend gedeelte vermoedelijk al de nodige energie heeft gekost zal de excursie in de loop van de voormiddag eindigen en keert de ieder weer huiswaarts
Technisch/logistieke zaken
Hotel de Haarlerberg:
Het hotel is gemakkelijk te vinden (staat midden in het kleine dorpje bij de kerk).Voor algemene informatie over het hotel, zie www.haarlerberg.nl , telefoon 0548-595254.
Er zijn hier kamers gereserveerd onder de roepnaam “groep algra.” Opgave voor de overnachting en het diner moet iedereen uiteraard zelf doen. De kamerprijs is €38.50 pp inclusief ontbijt.
Eten en drinken:
We zullen proberen er voor te zorgen dat er voor de vroege korhoender excursie warme dranken zijn. Een noodrantsoen in de vorm van een krentenbol of een Muslireep wordt aangeraden.
Voeding en drinken tijdens de excursie is wederom iedereen weer verantwoordelijk voor zijn/haar eigen wel bevinden.
Opgave:
Hotel liefst zo spoedig mogelijk bij het hotel de Haarlerberg. Geef even aan dat het om de “Groep algra”gaat”.
Excursie voor 15 maart bij Siebe (e-mail salgra@hetnet.nl of tel 0529-433934
