Excursie naar het gebied van de Linge
donderdag 10 april
voorbereid door Leo, Tonny en Evert
Inleiding
De Linge, waaraan het gebied zijn naam ontleent is eigenlijk een combinatie van twee heel verschillende wateren. Officieel en zo staat het ook op de kaarten, begint de Linge bij het Pannerdens Kanaal, stroomt dan van oost naar west naar Tiel en vanaf daar naar de monding in de Nieuwe Merwede bij Gorkum. In de Middeleeuwen was de Linge een zijrivier van de Waal, die bij Tiel aftakte. Een deel van het water stroomde dus via deze zijtak verder naar het westen. Het was toen een echte rivier die met grote slingers het laagland doorkruiste. Toen de rivieren in de loop van de Middeleeuwen allemaal bedijkt werden, kwamen ook langs de Linge dijken met ruime uiterwaarden tussen het stroombed en de winterdijk. Op een gegeven moment werd de ingang van de Linge bij Tiel afgedamd. Wanneer dat gebeurde is helaas niet precies bekend. Daarna is men begonnen een grote wetering te graven dwars door de Overbetuwe (het gebied globaal gelegen ten oosten van het Amsterdam-Rijnkanaal) een grote wetering te graven die bij Doornenburg verbonden werd met het Pannerdens Kanaal. In het westen werd een verbinding met de toen al afgedamde Linge gemaakt. De zo ontstane waterweg met de functie van afwatering kreeg de naam van de rivier waarop werd aangesloten.
Voor een echt rivierenlandschap met kronkelende dijken, uiterwaarden en de talrijke, vaak schilderachtige dorpen en dorpjes moeten we bij de oorspronkelijke rivier zijn. Helaas heeft deze rivier geen wisselende waterstanden meer want hij is immers afgedamd. Zo is het ook te begrijpen dat de verzwaringen van de dijken langs de Waal, de Nederrrijn en de Lek die nog steeds niet zijn afgerond en fors ingrijpen op het landschap aan de Lingedijken zijn voorbijgegaan.
Bijzonder schilderachtig zijn in het voorjaar de bloeiende boomgaarden. Vanouds waren dit hoogstamboomgaarden die rond de boerderijen op de stroomruggen waren aangeplant. Op de stroomruggen rijgen zich ook de grote en kleine dorpen, zoals Geldermalsen, Beesd, Rhenoy en Acquoy aaneen. Ieder dorp heeft zijn eigen Middeleeuwse dorpskerk. Wat is er schilderachtiger dan bloeiende fruitbomen rond een rietgedekte boerderij waar bovenuit de spits van de oude dorpskerk tegen de blauwe voorjaarslucht afsteekt. Menige kalender met het thema “MOOI HOLLAND” heeft wel zo’n foto op een van de kalenderbladen staan.
Dit intieme landschap moet het niet hebben van grote aaneengesloten natuurgebieden. Die zijn er dan ook niet te vinden. Het is overal cultuurland met hier en daar “bloempotjes” met waardevolle natuurelementen. In de loop der jaren is vooral Staatsbosbeheer bezig geweest met aankopen van de terreinen in het Lingegebied. Een extra moeilijkheid bij de aankoop was de kleine verkaveling met allerlei particuliere recreatiegrondjes, zodat nog steeds niet alle natuurwaarden zijn veiliggesteld. Als we een kaart bekijken waarop de terreinen in bezit van SBB zijn ingekleurd wordt de versnippering heel duidelijk zichtbaar.
Een van de grotere reservaten in het gebied is het moerassen langs de Nieuwe Zuider Lingedijk. Deze kaarsrechte dijk met een lengte van 41/2 km. loopt vanaf fort Asperen in wzw-richting tot de Lingedijk tegenover Kedichem. De dijk is aangelegd in 1809 als nooddijk om de kleine stad Asperen en het dorp Heukelum tegen overstromingen te beschermen als de dijk van de Waal (4 km. Naar het zuiden) zou doorbreken. Dit gevaar was heel reëel gezien de talrijke dijkdoorbraken in het rivierengebied in de loop van de 18e en 19e eeuw. Voor de aanleg van deze dijk is aan weerszijden grond afgegraven, waardoor moerassen zijn ontstaan.
Jarenlang tot in de zeventiger jaren, was dit moeras een van de weinige plekken waar je met zekerheid blauwborstjes kon waarnemen. Er is een grote kolonie van blauwe reigers waartussen zo nu en dan ook purperreigers nestelen. Een opvallende moerasplant is de moeraswolfsmelk die in het voorjaar met zijn gele bloemen het moeras kleurt.
In dit gebied gaan we na de lunch een wandeling maken.
Tenslotte vertellen we nog iets over het fort, waar we in de ochtend bijeenkomen en ontvangen worden door Hans van Heiningen, boswachter bij Staatsbosbeheer. Na een introductie over het gebied en de natuurontwikkeling waar SBB momenteel mee doende is, gaan we onder zijn leiding een rondwandeling maken in een van de “nieuwe gebieden” in de uiterwaarden van de Linge.
Het Fort bij Asperen ligt vlakbij het ommuurde stadje Asperen, op het grondgebied van de gemeente Geldermalsen. De ligging van het fort aan de noordelijke dijk van de Linge, op de provinciegrens van Gelderland en Zuid-Holland, precies waar de Vijfheerenlanden, de Neder-Betuwe en de Tielerwaard aan elkaar grenzen is strategisch gekozen. Het fort is een zogenaamde “dijkaccespost” met daarop een bomvrije, ronde toren gebouwd tussen 1845 en 1850. Een bijkomende, maar zeker niet minder belangrijke functie van het fort was de bewaking van de beide waaiersluizen. Deze sluizen hadden een functie bij het inunderen van de polders bij oorlogsdreiging. Als zodanig is in dit in 1870-1871, 1914-1918 en 1939 gebeurd. Het fort maakte deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, vanaf 1815 (besluit tot aanleg) tot 1951(opgeheven) en was het belangrijkste defensiesysteem van onze landsverdediging. In 1959 werd Fort Asperen van zijn militaire functie ontheven en overgedragen aan SBB. In 1986 was het fort één van de eerste forten van de Waterlinie die in ons land voor publiek toegankelijk werden. De militaire architectuur van de toren en het fortterrein, te midden van het mooie, natuurrijke stroomgebied van de Linge, vormt een bijzonder monument. Sinds een paar jaar is het fort en de fortgracht in restauratie, die in de loop van dit jaar voltooid zal worden. In de winter is het fort voor het publiek gesloten vanwege de overwinterende vleermuizen. De soorten die zijn aangetroffen zijn baard-, dwerg-, water- en grootoorvleermuizen. In de zomer zijn er exposities van moderne kunst. Vandaar dat men nu spreekt van “Het Kunstfort Asperen”.
Fort Asperen, rechts de artillerie loods
Op het fortterrein ligt naast het stenen hoofdgebouw de houten artillerieloods, gebouwd in 1880, waar we ontvangen worden.
Programma
10.00 uur Aankomst Fort Asperen met koffie en koek.
10.30 uur Boswachter Hans van Heiningen (Staatsbosbeheer) vertelt het een en ander over de natuurontwikkeling in de uiterwaarden van de Linge. Na een korte introductie neemt hij ons te voet mee naar het nabij gelegen Staatsbosbeheer eigendom ‘het Zwanendal’. Hier zal hij de deze winter uitgevoerde herinrichtingsmaatregelen uiteenzetten. Hij zal daarbij in gaan op de aanwezige flora en fauna, het cultuurhistorisch ontginningspatroon en het verwachte toekomstbeeld.
Het Zwanendal kenmerkt zich door een mooi hersteld fijnmazig rabbattenstelsel van greppels en bol-akkers. Deze inrichting geeft een veelheid van kleinschalige graslandpercelen met veel oeverlengte. Hoewel ± ¾ van het terrein op de kop is gegaan kan hij tijdens ons bezoek voldoende ongeroerde grond laten zien die ons een beeld geven van de te verwachten toekomst.
12.30 uur Lunch (zelf meebrengen) bij het fort. Misschien is er wel koffie te krijgen (in elk geval is er een toilet)!
13.30 uur Wandeling langs en door door de moerassen langs de Nieuwe Zuider Lingedijk o.l.v. Leo.
17.00 uur Vertrek naar Asperen, Meteen in het begin van het stadje ligt aan je rechterhand de oude brandweerkazerne, tegenwoordig ingericht als restaurant.
Na een drankje zullen we daar een hapje eten (voor € 20):
- soep (tomaten, mosterd, uien, alles vegetarisch)
- lendebiefstuk of kabeljaus of tofu met roergebakken groeten
- ijs of koffie
Routebeschrijving
Vanuit het oosten, noorden en westen: neem afslag 12 van de A2 (Everdingen) naar Leerdam (N484). In Leerdam over het spoor links af de N848 3 kilometer meter tot de rotonde en dan rechts de Meerdijk op tot je bij Fort Asperen bent.
Vanuit het zuiden: neem de afslag 29 van de A15, richting Leerdam, de N848. Na 4 kilometer voor he spoor rechts af langs het station, aan het einde van de weg rechts de N327 op, rij 3 kilometer meter tot de rotonde en dan rechts de Meerdijk op tot je bij Fort Asperen bent.
Opgeven
Uiterlijk zaterdag 5 april en vermeld of je vlees, vis of vegetarisch wilt
eten: 071-5 13 42 59, of 06 - 15 58 37 25 of evert@meelis.net