Excursie Zuid-Kennemerland
woensdag 22 februari 2017
voorbereid door Betty
De Kennemerduinen en Elswout in Nationaal park Zuid Kennemerland
De eerste excursie van 2017 is uiteraard een winter
excursie. Van de vele honderden nachtegalen die in dit gebeid broeden zullen we
er niet één horen. Ook alle zeldzame planten in de natte duinvalleien zitten nog
veilig onder de grond en datzelfde geldt voor hun bestuivertjes.
Maar wij gaan ons lekker dik aankleden om het interessante landschap te bekijken
en er zingt vast wel een mooie grote lijster in Elswout.
Ontwikkeling van het landschap
Kennemerland dat eigenlijk doorloopt tot Alkmaar, is op Nederlands grondgebied, en zeker in het westen, al een oud bewoond gebied. De strandwallen waarop nu bijna alle plaatsen liggen in de reeks vanaf den Haag via Leiden en Haarlem tot Alkmaar bestaan al zeker 6000 jaar en waren toen al bewoond. Door die bewoning en de monding van het oer IJ in de buurt van Velzen was dit al snel een politiek en cultureel kerngebied in wat nu westelijk Nederland is. In de Romeinse tijd en vroege middeleeuwen waren de Friezen hier de baas, wat in menige plaatsnaam nog terug te vinden is. Daarna kwamen de Franken en de Noormannen. Vanaf 720 werd het gebied gekerstend en verrezen de eerste kerkjes. De Gouw Kenhem was de bron van Kennemerland En vanaf het moment dat de historie (door de geestelijkheid) opgeschreven ging worden en dus voor ons beter inzichtelijk, was Kennemerland de kern van het Graafschap Holland, dat op zijn beurt weer het zwaartepunt van de Nederlanden werd. Leenmannen bouwden hun kastelen aan de duinrand zoals de Brederodes, waarvan de kasteelruïne bij Bloemendaal nog is te zien. De duinen zoals wij ze kennen ontstonden vanaf 1100 toen het klimaat meer stormen bracht en dus overstuiving van de oude, veel lagere duinen.
Van de hele Hollandse kust zijn de duinen in Kennemerland
het breedst (in Duin en Kruidberg 4 km) en gemiddeld ook het hoogst. In de
opbouw zijn natte valleien en paraboolduinen terug te vinden.
Evenals in de duinen van Six waar wij eerder waren vonden hier al vroeg allerlei
vormen van agrarisch gebruik plaats. Op de schrale gronden was dat iets voor de
armen. Die mochten er ook jagen (op vogels en konijnen) om vlees te bemachtigen.
Het grootwild was bestemd voor de heren.
Toen de aardappel in Nederland was ingevoerd ontstonden ook hier overal
aardappelakkertjes, maar ze zijn hier verdwenen hoewel vaak nog wel zichtbaar.
Langs de hele binnenduinrand van Noord- en Zuid Holland werden landgoedere
aangelegd waar adellijke families, en later steeds meer rijke burgers,
buitenhuizen bouwden. De concentratie in Kennemerland is hoog gezien de korte
afstand tot Amsterdam. Van deze particuliere buitens is veel bewaard gebleven.
Enkele grote duingebieden die als stroken de hele duinbreedte beslaan zoals Duin
en Kruidberg, en Midden Heerenduin, waren tot de tweede helft van de 20e
eeuw nog in particulier bezit voornamelijk vanwege de jacht. Dit betekent wel
dat hier nooit drinkwater is gewonnen en daarvoor kanalen gegraven. Helaas
hebben de Duitsers in de oorlog wel aardig huisgehouden ( imposante delen van de
Atlantic wall bij IJmuiden en veel verspreide bunkers langs de kust) Inmiddels
zijn de grote en veel van de kleine landgoederen in handen gekomen van
natuurorganisaties zoals Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.
De Kennemerduinen dat zichzelf al vanaf 1950 Nationaal Park (avant la lettre)
noemt is Waterwingebied met grote aandacht voor recreatie. Sinds 1996 is het
gebied eigendom van de provincie Noord Holland.
In het midden van de 19e eeuw is de overheid
vanwege de desastreuze cholera-epidemieën begonnen met het winnen en
distribueren van schoon drinkwater.
In de duinen kon dat prachtig worden gedaan. Eerst door kleine bedrijfjes (
Amsterdamse, Haarlemse , Leidse waterleiding etc. ) nu door steeds verder
gefuseerde bedrijven. In Zuid Kennemerland ( beneden het Noordzeekanaal) zijn
dat PWN in De Kennemerduinen en de AWD in de gelijknamige duinen. Aanvankelijk
werd het schone drinkwater gewoon opgepompt zodat de duinen verdroogden, daarna
werd Rijnwater geïnfiltreerd om de ontstane tekorten aan te vullen. De duinen
werden weer natter, maar verruigden door de hoge concentratie mineralen. Nu is
de winning verminderd en de voorzuivering verbeterd. Bovendien hebben de
waterleiding maatschappijen het natuurbeheer ook hoog in hun vaandel, en wordt
de eens zeer rijke natuur weer hersteld. Tegen het einde van de 19e
eeuw vond er nog een forse ingegrepen plaats in de duinen van Kennemerland. Het
Noordzeekanaal werd gegraven door de Breezaap. Volgens overlevering de mooiste
vallei. Dat had invloed op de waterrhuishouding en de Stad IJmuiden plus de
hoogovens werden een lelijke onderbreking van het kustgebied.
Vrijwel het hele gebied van Noordzeekanaal tot de weg naar
Zandvoort, tevens de begrenzing is met de AWD duinen, maakt het laatste
decennium deel uit van het Nationaal park Zuid Kennemerland.
Hierin worden drie wildbruggen gemaakt die ook voor de fietsende recreant
toegankelijk zijn. De eerste, natuurbrug Zantpoort is al klaar en gaat over de
Zantvoortselaan naar het AWD gebied. De twee andere w.o. een over de Zeeweg naar
Bloemendaal aan Zee zijn in ontwikkeling. Zo wordt het hele gebied, dat omringd
is met hoge hekken, voor dier en mens geheel toegankelijk.
Een aantal natte duinvalleien die vanouds noord zuid lopen zijn in 2013-15
geheel hersteld, vooral in de Kennemerduinen . Dat zal vooral voor de zeldzame
plantensoorten van grote betekenis worden. Ook de dynamiek van het stuiven van
het kalkrijke zand is belangrijk voor een echt duinmilieu. Deze dynamiek was
vrijwel geheel weggevallen. Omdat de duinen hier zo breed zijn en dus geen
veiligheids- aspecten dit verhinderen zijn de afgelopen jaren langs de kust in
de Kennemerduinen en Duin en Kruidberg vijf kerven gemaakt om het zand vanaf het
strand naar binnen te laten De meest zuidelijke kerf ligt ter hoogte van de oude
strandovergang Kattendel.
Programma
Deze kerf ligt op loopafstand van strandpaviljoen Parnassia
aan zee, (al vele malen verplaatst anders had het in zee moeten heten).
Parnassiaweg 1, 2051EA Overveen, tel 023 5732140
Daar verzamelen we ons om 10.00hr ( ze zijn om 9.00 hr al open ), en maken vanaf 10.30hr een rondwandeling van 1,5 uur met een gids van het park die ons alles zal vertellen over o.a. die kerven en verstuivingen. De wandeling biedt fraaie uitzichten. Kleedt je goed aan tegen eventuele wind en kou.
Na terugkomst rijden we naar het Bezoekerscentrum van het
park aan de
Zeeweg 12, 2051EC Overveen
Op weg naar Parnassia ben je daar al langs gereden.
Hier nuttigen we in het Duincafé voor € 15 een uitgebreide, geheel biologische,
lunch. Wie dat wil kan in het bezoekerscentrum even rondneuzen.
Daarna rijden we naar het binnenduinrand landgoed Elswout.
Hier waren we in de peuterjaren van de excursieclub al eens met Ferrie Bouman in
een ander jaargetijde.
Het landgoed is tweehonderd jaar oud met een groot landhuis in 19e
-eeuwse eclectische stijl. O.a. de stijl van 16e -eeuwse landhuizen
buiten Rome werd hier gekopieerd. Er zijn nog meer gebouwen en follies , plus
een oranjerie met tegenwoordig horeca, die allen op zondag open is. Maar vooral
het fraai in Engelse landschapsstijl aangelegde park met oude bomen is de moeite
waard. Van de stinzen planten zullen er eind februari wel een aantal in bloei
zijn en zangvogels en spechten zullen we zeker zien of horen. Tegen het einde
van de middag kan iedereen dan weer tijdig naar huis. In het café binnen het
oude stationsgebouw van Overveen, kan eventueel eerst nog iets gedronken worden.
Het gebied is makkelijk met de trein te bereiken. Station
Overveen ligt op de lijn Haarlem- Zandvoort. Treinreizigers kunnen worden
opgehaald. Alle automobilisten die de Zeeweg richting Bloemendaal aan Zee pakken
naar Parnassia komen vrijwel langs het station en kunnen treinreizigers
oppakken.
Misschien is het goed om onderling poolafspraken te maken om auto’s bijv. bij
het bezoekerscentrum te parkeren. De parkeer tarieven bij Parnassia zijn
prijzig. Tussen 10.00 en ruim 12.00 kan dat oplopen tot € 6.
Geef bij opgave even door met hoeveel mensen je rijdt en of je opgehaald wilt worden van het station. Dan kan ik dat coördineren.
De lunch is gevarieerd dus iedereen kan nemen wat hij wil. Keuze hiervoor is niet nodig.
Opgave vóor 15 februari
Betty.leeuwen@planet.nl
0529 433969
06 54295238