Excursie Hulshorsterzand en Hierdense Poort

dinsdag 18 maart 2014

voorbereid door Betty

Een aantal jaren geleden, op 16 november 2006, bracht de excursieclub in het najaar een bezoek aan het Leuvenumse bos.

Dit ligt ten westen van de Leuvenumse beek, welke de club “met gevaar voor eigen leven”en hulp van de boswachters overgestoken is, om de herinnering weer even op te halen. Ten oosten hiervan ligt een ander soort terrein het Hulshorster zand, eveneens direct ten zuiden van de A28.

Zoals de naam al zegt is dit is veel opener en meer droog zandig. Hier zijn de laatste jaren ingrijpende herstelmaatregelen getroffen waarvan wij het resultaat gaan zien.

Historie van het Hulshorsterzand

In 1928 kocht Natuurmonumenten een deel van het Hulshorsterzand, een stuifzandgebied van ca 500 ha.

In 1978 werd het resterende deel verworven. Zoals alle stuifzandgebieden is dit ontstaan door overbegrazing en ongebreidelde kap in de voorafgaande eeuwen op een ondergrond die bestaat uit arme en windgevoelige dekzanden.

Bijzonder hier zijn de lichenensteppen, grote oppervlakten waar vooral korstmossen groeien. De mens heeft verdere uitbreiding van de door hemzelf in vroegere eeuwen veroorzaakte stuifzandgebieden proberen te keren door het aanbrengen van schermen en vanaf het einde van de 19^e eeuw ook door herbebossing, vooral met naaldhout. Hierdoor, maar ook door de toenemende bemesting van de stuifzanden door stikstof uit de lucht, de eendenmesterijen zijn hier niet ver vandaan, raakten deze begroeid met bijv. Zandzegge, korstmossen en eencellige algen die het zand vastleggen. Het stuiven dat weer voor ander organismen zoals zeldzame insecten van belang is, was in de tweede helft van de 20^e eeuw overal afgelopen. Toen kwamen in allerlei natuurterreinen, zowel in de duinen als op bijvoorbeeld de Veluwe weer herstelprojecten op gang die een gecontroleerd stuiven tot doel hadden.

In het Hulshorsterzand zijn in de negentiger jaren van de vorige eeuw grote oppervlakten aangrenzend naaldhout gekapt, om de invloed van de wind te vergroten. Vanaf 1996 wordt er onderzoek verricht naar de korstmossen. Na tien jaar bleken de kapmaatregelen positief uit te pakken, maar snelle dichtgroei met grassen en jonge grove dennenzaailingen trad nog op. In 2006 werd een onderzoek gestart naar een manier om het gebied duurzaam te laten verstuiven. Dit leidde in 2007 tot een herstelplan in 4 fasen. De eerste is in 2009 uitgevoerd in het noodwestelijk deel.

Herstelmaatregelen

Na de herstelmaatregelen waren verspreid kleine grove dennenbosjes blijven staan. Deze zorgden voor zaad en veel opslag. Bovendien belemmeren ze nog de windwerking. Op sommige plaatsen herbergen deze bosjes een bijzondere paddenstoelenflora met o.a. stekelzwammen en zeldzame ridderzwamsoorten. Deze bosjes zijn zo veel mogelijk gespaard.

Het verstuifbare zand is vooral aanwezig aan de zuidwestkant van de zgn. stuifcellen het oorspronkelijk brongebied. In deze zone is ook de heide verwijderd om het verstuifbare zand aan de oppervlakte te krijgen. Ca 18 cm van de bovenlaag werd verwijderd, waarna het zand direct in verstuiving kwam. Zonder beheer ontstaat een successie van open zand, via buntgras, ruig haarmos en heide, naar naaldbos met grove den. Iedere drie jaar moet daarom de opslag verwijderd worden. Blijft dat achterwege, dan ontstaan snel bomen van minimaal 1,5 meter. In de noordwestelijke stuifcel op het Hulshorsterzand werd oppervlakkig 5-8 cm geplagd. Hierna werd het plagsel gezeefd waardoor veel zand kon achterblijven en minder organisch materiaal hoefde te worden afgevoerd. De verloren korstmosdennenbossen worden in stand gehouden door aan de randen van het gebied in blijvende dennenbossen door selectieve dunning meer openheid te verkrijgen. Recreatieve voorzieningen zoals aanleg van een uitzichtpunt, waren ook onderdeel van het herstelproject.

 Behoud van successiestadia

Voor het behoud van alle mogelijke natuurwaarden is het van belang om binnen het gebied alle successiestadia ergens te behouden of opnieuw ontwikkelen. Dus een vorm van langjarig cyclisch beheer toe te passen naast het reguliere onderhoud.

Veluwemeerkust (Hierdense poort)

Ten noorden van het Hulshorsterzand, de A28 en de oude Zuiderzeestraatweg, tussen Hierden en Hulshorst ligt een complex van natuurgebiedjes onder de verzamelnaam Veluwemeerkust. Deze zijn eveneens van Natuurmonumenten. Het is een gevarieerd en vochtig gebied aan de monding van de Hierdensebeek. Dit gebied wordt tegenwoordig Hierdense Poort genoemd, de beoogde verbinding tussen de grote natuurgebieden van de Veluwe, en de randmeren resp. de bossen aan de overzijde daarvan in Flevoland. De bedoeling is deze verbinding verder te ontwikkelen zodat ook edelherten er gebruik van kunnen maken. Het ecoduct over de A28 om dit mogelijk te maken ligt er al ter hoogte van Hulshorst.

De bossen en weiden aan de oever van de voormalige Zuiderzee zijn erg vochtig door de aanvoer van kwelwater vanaf de hogere gronden. Dit kwelwater is heel schoon. Ook de Hierdense beek zorgt voor wateraanvoer. Het Leeuweriks- en Kievitsweiland zijn geplagd en nu botanische pareltjes met riet- en vleeskleurige orchis, en twee soorten zonnedauw. In aangelegde poelen leeft de kleine watersalamander. De graslanden kleuren in het voorjaar roze van de echte koekoeksbloemen. Op het moment dat wij er zijn, zal het wel geel van het speenkruid en de wilgjes zijn. De Bloemkampen is een mooi en groot essenhakhoutbos, een cultuurgebonden levensgemeenschap die in Nederland tegenwoordig zeer zeldzaam is. Tenslotte bieden de rietvelden langs het Veluwemeer een woon- en fourageerplaats aan o.a. roerdomp en meervleermuis.

Excursies:

droog en mul

In het Hulshorsterzand zal 's morgens een rondwandeling gemaakt worden onder leiding van een ecologisch deskundige medewerkster van Natuurmonumenten die ons alles kan vertellen over het gebied en de herstelmaatregelen die er getroffen zijn en nog worden. De tocht duurt ca 2 uur. Rekening moet worden gehouden met het feit dat lopen in mul zand vermoeiend is (net als in de duinen stokken mee).

nat en zompig

Na de lunch zullen we ons verplaatsen naar het noorden voor een rondwandeling door de terreintjes van de Veluwemeerkust met dezelfde medewerkster. Hier moet rekening gehouden worden met natte omstandigheden. Dus laarzen zijn aanbevolen.

Programma

Wij komen om 10 uur bijeen voor koffie in Apollo hotel de Beyaard, Zuiderzeestraatweg 499 Hulshorst. Hier komt de excursieleidster ons ophalen. 

Daarna rijden we naar het vertrekpunt waar we de auto’s parkeren en de wandeling starten. De tocht is ca 7 km en duurt 2 uur. 

Na de lunch te velde om ca 2 uur rijden we enkele kilometers naar het noorden voor een tocht onder leiding van dezelfde medewerkster waarop we uitleg krijgen over de ontwikkelingen en plannen aan de Veluwemeerkust. Deze tocht is ca 6 km. Mocht het beestenweer zijn rond lunchtijd, dan kunnen we ons mogelijk even terugtrekken in het restaurantje van camping bad Hoophuizen aan het meer. De horeca in deze toch toeristische streek is overigens moeizaam, of grote party/welness/dure tenten, of met beperkte openingsdagen. 

Tegen 5 uur vertrekken we weer naar de Beyaard voor borrel en diner. We hebben de keuze tussen vlees, vis, of vegetarisch en een voor- of nagerecht. De kok zal hiervoor nog een suggestie doen. 

Route

Vanaf de A28 vanuit het zuiden de afslag Harderwijk en Lelystad nemen.

Na 2,5 km volgt de afslag naar Hierden. Ook de mensen die via de Flevopolder naar Harderwijk rijden en Zwolle/Amersfoort aanhouden komen langs dit punt.

Hierden blijven volgen. Je komt dan op de Zuiderzeestraatweg en door het dorp. Doorrijden richting Hulshorst/Nunspeet. Ca 3 km vanaf de bebouwde kom van Hierden, maar nog voor die van Hulshorst zie je de aanduiding landgoed Essenburg en even later die van Apollohotel de Beyaard. Nr 499 staat duidelijk op het hekpaaltje. De auto’s kunnen naar de parkeerplaats. 

Opgave

Vóór dinsdag 11 maart bij Betty: betty.leeuwen@planet.nl

of 0529433969,  mobiel: 06 54295238

onder opgave van de wens, vlees, vis of vegetarisch.